Socha Artur Klemens (1896–1943), aktor teatralny i filmowy. Ur. 23 XI w Warszawie, był synem Edmunda, tancerza, i Natalii z Maślaków.

S. ukończył gimnazjum w Warszawie, po czym w l. 1912–15 uczył się aktorstwa w Szkole Aplikacyjnej przy Warszawskich Teatrach Rządowych. W r. 1913 zaangażowany został do Teatru Małego. W r. 1915 znalazł się w Rosji, przebywał w Moskwie i Kijowie. Służył w armii rosyjskiej. Po rewolucji lutowej, w r. 1917 zaciągnął się do I Korpusu Polskiego pod dowództwem gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego. Po rozwiązaniu Korpusu pozostał w Rosji i walczył w szeregach 5. Dyw. Syberyjskiej aż do jej rozbicia przez oddziały Armii Czerwonej pod Krasnojarskiem. Dostał się do niewoli, ale uciekł z więzienia. Przez Irkuck i Harbin dotarł do Władywostoku, stamtąd zaś drogą morską przedostał się do Francji. Po krótkim pobycie w Paryżu powrócił do Polski. W sezonie 1922/3 r. zaangażował się jako aktor w Teatrze Polskim w Katowicach, gdzie zagrał m.in. Edmunda w „Damach i huzarach” A. Fredry oraz Hrabiego Manziniego w „Ten, którego biją po twarzy” L. Andrejewa. W l. 1923–8 należał do zespołu Teatru Miejskiego im. J. Słowackiego w Krakowie. Zagrał wówczas wiele pierwszoplanowych ról: tytułową w „Kordianie”, Kostryna w „Balladynie” i Kossakowskiego w „Księdzu Marku” J. Słowackiego, Księdza Piotra w „Dziadach” A. Mickiewicza, Jakuba w „Akropolis”, Mickiewicza w „Legionie” i Jaśka w „Weselu” S. Wyspiańskiego.

W sezonie 1928/9 r. S. przeniósł się do Teatru Miejskiego w Łodzi. W „Hinkemannie” E. Tollera w reżyserii Edmunda Wiercińskiego wcielił się w postać tytułowego bohatera – okaleczonego fizycznie i psychicznie na wojnie. Rolę tę powtórzył jesienią 1929 na scenie warszawskiego «Ateneum» w przedstawieniu we własnym opracowaniu reżyserskim. W l. 1930–9 należał do zespołu Teatru Narodowego w Warszawie, występując w l. 1933–6 również na innych scenach działającego wówczas koncernu Tow. Krzewienia Kultury Teatralnej, przede wszystkim Teatru Polskiego. W okresie tym S. zagrał: Cara w „Kordianie” (dwukrotnie, w r. 1930 w przedstawieniu Juliusza Osterwy pt. „Spisek koronacyjny” w Teatrze Narodowym i w r. 1935 w inscenizacji Leona Schillera na scenie Teatru Polskiego), Wernyhorę w „Weselu” i Samotnika w „Wyzwoleniu” Wyspiańskiego, Angela w „Miarce za miarkę” i Tezeusza w „Śnie nocy letniej” W. Shakespeare’a, Księcia Albę w „Don Carlosie” i Andrea Dorię w „Sprzysiężeniu Fieska” F. Schillera, Piotra w „Judaszu z Kariothu” i Demetriusa w „Kajusie Cezarze Kaliguli” K. H. Rostworowskiego, Klotalda w „Życiu snem” P. Calderona i Lucjana Gregory w „Człowieku, który był Czwartkiem” G. K. Chestertona.

S. grywał również drugoplanowe role w filmach, m.in. Leśnika w „Huraganie” (1928, reż. Józef Lejtes), Jerzego Górskiego w „Mocnym człowieku” wg S. Przybyszewskiego (1929, reż. Henryk Szaro), Delegata z Krakowa w „Dziesięciu z Pawiaka” (1931, reż. Ryszard Ordyński), Piotra Wysockiego w „Księżnej Łowickiej” wg Gąsiorowskiego (1932, reż. Janusz Warnecki i Mieczysław Krawicz), Oficera Legii Cudzoziemskiej w „Ostatniej eskapadzie” (1933, reż. Wacław Serafinowicz), Górkę w „Barbarze Radziwiłłównie” (1936, reż. J. Lejtes), Inżyniera w „Ty, co w Ostrej świecisz Bramie” (1937, reż. Jan Nowina-Przybylski), Prokuratora w „Znachorze”, wg T. Dołęgi-Mostowicza (1937, reż. Michał Waszyński), Inżyniera w „Ostatniej brygadzie”, wg T. Dołęgi-Mostowicza (1938, reż. M. Waszyński) i Chirurga w „Za zasłoną” (1938, reż. Tadeusz S. Chrzanowski). Mocna sylwetka i uroda, «głos jak dzwon» (Zygmunt Nowakowski), o «męskiej, twardej dykcji» (Karol Irzykowski) predestynowały S-ę do ról heroicznych i amantów. Obdarzony był «wielką siłą dynamiczną» (Antoni Słonimski), grywał mężczyzn silnych i zdecydowanych, władców, buntowników, proroków i wojskowych.

Na początku wojny w r. 1939 przedostał się S. na Węgry. W lutym 1940 przybył do Francji, skąd po zajęciu jej przez Niemców ewakuował się do Wielkiej Brytanii. Występował z recytacjami dla żołnierzy polskich. Otrzymywał żołd jako podporucznik rezerwy WP. Kilka miesięcy spędził w obozie dla Polaków w Szkocji. Rozwinęła się wówczas u niego gruźlica krtani. Poddał się operacji, ale w jej rezultacie stracił zupełnie głos. W ostatnim okresie życia był w biedzie. Zmarł 14 VII 1943 w szpitalu wojskowym w Aberfeldy. Pochowany został na cmentarzu polskim w Perth.

S. był żonaty z malarką Zofią Stryjeńska z Lubańskich, poznaną w r. 1927 w teatrze krakowskim, w trakcie pracy nad „Balladyną”, do której projektowała scenografię. Małżeństwo, po burzliwym romansie, zostało zawarte w r. 1929 w Warszawie na Lesznie, bodaj w Kościele ewangelicko-reformowanym, gdyż Stryjeńska musiała się wcześniej rozwieść z mężem Karolem. Związek pozostał bezdzietny, wkrótce się rozpadł z powodu choroby wenerycznej, jakiej nabawił się S., i jeszcze przed wojną został formalnie rozwiązany.

Łoza, Czy wiesz, kto to jest ?; Słown. Teatru Pol., I; – Fallek W., Wieczory teatralne, „Głos Polski” 1929 nr 47; Historia filmu polskiego, W. 1966–88 I, II; – Irzykowski K., Recenzje teatralne, W. 1965; Juliusz Słowacki na scenach krakowskich, Kr. 1979; [Nowakowski Z.], zn, Dawid z R–, „Wiad. Pol.” 1943 nr 36; Sikorski A., Szkoła Aplikacyjna przy byłych Teatrach Rządowych Warszawskich i jej wychowańcy, W. 1936; Stokowa M., Stanisław Wyspiański. Monografia bibliograficzna, w: Wyspiański S., Dzieła zebrane, Kr. 1968 XV vol. III–IV; – Słonimski A., Gwałt na Melpomenie, W. 1959; Stryjeńska Z., Chleb prawie że powszedni. Pamiętnik, W. 1995 (fot.); – „Wiad. Pol.” 1943 nr 32 (nekrolog).

Rafał Węgrzyniak